W 2021 roku ponad 100 milionów osób na całym świecie korzystało z kryptowalut. Ludzkość próbowała uprościć procesy handlu lub wymiany towarów od zarania dziejów i wygląda na to, że w końcu odnieśliśmy sukces – teraz możemy kupować produkty wytworzone na całym świecie, nie wstając z kanapy.
Za tym stoi 6 tysięcy lat ewolucji pieniądza – była to droga niemalże od muszli do powstania kryptowaluty. O tym, skąd się wzięły pieniądze w ich obecnej formie, opowiadamy w naszym artykule.
Dlaczego pieniądz ma wartość?
Pieniądz jest uniwersalnym miernikiem wartości dla dóbr materialnych lub usług, które biorą udział w wymianie. Sam z siebie nie ma żadnej wartości – za pieniądz mogą służyć zarówno muszelki, jak i banknoty papierowe. Dla własnej wygody jednak ludzie zgodzili się na nadanie mu pewnego znaczenia, a co za tym idzie – wartości.
Wartość ta definiowana jest przez funkcje, które pieniądz pełni. Warto wymienić trzy najważniejsze: jest środkiem wymiany, miernikiem wartości oraz sposobem gromadzenia bogactwa.
6 głównych cech pieniądza:
- uniwersalność – środek wymiany jest uznawany przez wszystkie strony transakcji;
- trwałość – podczas długotrwałego przechowywania pieniądz nie zmienia zbytnio swojego wyglądu i nie ulega deformacji z upływem czasu;
- kompaktowość – jest wygodny do przenoszenia i transportu;
- podzielność – można go podzielić na inne nominały;
- ograniczona podaż – pieniądz ma być w obiegu w określonej ilości, aby nie zapobiec utracie wartości.
Na przestrzeni dziejów forma pieniądza się zmieniała – oto najważniejsze etapy jego ewolucji.
#1. Barter
To system bezpośredniej wymiany towarów lub usług, który odbywa się natychmiastowo oraz bez udziału dodatkowych środków. Barter jest uznawany za prekursora pieniądza.
Historia:
System barterowy jest znany od VI tysiąclecia p.n.e.: najpierw pojawił się wśród plemion Mezopotamii, później przejęli go Fenicjanie, a udoskonalili – mieszkańcy Babilonu. Później barter dotarł do Rzymian, a od nich rozprzestrzenił się na Europę. Aż do średniowiecza w tej części świata wymieniano z cudzoziemcami cenne towary: szczególnie „czczone” były przyprawy, herbata, broń i sól.
Już w średniowieczu Europejczycy podróżowali po świecie, wymieniając futra i inne rękodzieła na egzotyczne towary, takie jak jedwab czy perfumy. Wraz z odkryciem Ameryki pojawił się tam również barter – kolonizatorzy „kupowali” od miejscowych skóry zwierząt i pszenicę w zamian za kule do muszkietów.
Ale w XVIII wieku stosunki handlowe stawały się coraz bardziej skomplikowane i pojawiało się coraz więcej różnych towarów. Sprzedawcy we Francji powoli zaczęli odchodzić od systemu barterowego. Jej mieszkańcy jako pierwsi w Europie przeszli na ustalone ceny, oszczędzając kupującym kłopotów związanych z barterem.
Jednak nawet wraz z pojawieniem się pieniądza wymiana bezpośrednia nie przestała istnieć i powraca w czasach kryzysu. Tak było w Stanach Zjednoczonych podczas wielkiego kryzysu w latach 30. XX wieku, w Związku Radzieckim pod koniec lat 80. i w Wenezueli w latach 2010.
Główną zaletą barteru jest to, że nie wymaga on pieniądza. Dzięki temu żadne wahania kursowe czy hiperinflacja nie wpływają na wymianę towarów – np. za 1 kg ryżu można dostać 1 kg pszenicy, niezależnie od cen rynkowych obu produktów.
Z tego samego powodu barter jest odpowiedni dla tych, którzy nie mogą sobie pozwolić na utrzymywanie zapasu majątku w formie pieniędzy. One szybko traciły na wartości w przypadku silnej inflacji, podczas gdy sól praktycznie zawsze można było wymienić na inne produkty.
Istnieje jednak wiele powodów, dla których stosowanie barteru w nowoczesnym społeczeństwie nie jest opłacalne. Oto cztery główne wady takiego systemu:
- konieczność „podwójnej zgodności pragnień” – aby doszło do wymiany, każda ze stron musi posiadać towar, którego potrzebuje druga strona;
- brak jednolitej miary wartości – w barterze nie ma prawa, które ustala np. ile kilogramów mięsa można dostać za 10 worków cukru. Obie strony z góry ustalają warunki wymiany – o ile się dogadają;
- niepodzielność pewnych dóbr – nie wszystko można „rozłożyć” na części mniejsze. Jeśli kupujący potrzebuje konkretnej ilości produktu, barter może nie zadziałać. Powiedzmy, że kupujący chce kupić pół krowy za 5 kg soli – bezpośrednia wymiana nie jest w takim przypadku możliwa, ponieważ druga strona sprzedaje tylko całą żywą krowę;
- trudno jest przechowywać środki – łatwo jest zgromadzić fortunę w pieniądzach, ale w owcach jest to o wiele trudniejsze. Oszczędzanie dóbr krótkotrwałych na przyszłość jest bardzo niepraktyczne, więc barter nie nadaje się do takich celów.
#2. Złote monety
Równolegle do korzystania z barteru, w VII wieku p.n.e. ludzie wymyślili monety, jednak ich rola wtedy bardzo się różniła od współczesnego przeznaczenia.
Historia:
Pierwsze monety wybito w VII wieku p.n.e. w Lidii – państwie położonym na współczesnym terytorium Turcji. Lidyjski król Krezus wcale nie stworzył ich do wykorzystania w handlu, lecz do ściągania podatków.
Pierwsze monety nazywały się staterami – po grecku to znaczy „ten, który waży”. Były one bite w elektrum – naturalnym stopie złota i srebra. Krezus ustalał standard złota i srebra w monecie, poświadczając jej autentyczność pieczęcią. Każdy stater miał ten sam kształt i wagę. Z Lidii pieniądze te trafiły do starożytnej Grecji, gdzie były wykorzystywane w handlu. Dla wygody podzielono je na monety o nominale 0,5 i 0,25 statera. Tak przenieśliśmy się w wiek pieniądza.
Starożytny Rzym używał monet, składających się w 95% ze złota – więc ich wartość można było dosłownie poczuć w dłoniach. Ilość metalu szlachetnego w pieniądzu różniła się w zależności od sytuacji gospodarczej w Imperium Rzymskim: w momencie upadku Cesarstwa Rzymskiego tylko ok. 2% monet zawierało złoto.
W średniowiecznej Europie to właśnie złote monety stały się pieniądzem, gdyż metal ten był wówczas najcenniejszy. W rzeczywistości przekształcił się on w środek wymiany, ale w nowej formie.
Oto kilka powodów, dla których złote monety były używane aż do lat 30. XX wieku:
- wymienność – złoto można łatwo podzielić, przetopić i wyemitować nowy nominał monety bez utraty wartości. Dodatkowo ma niewielką różnicę między ceną zakupu a sprzedaży;
- łatwość w transportowaniu – złoto to lekki metal i w przeciwieństwie do srebra ma wyższy stosunek wartości do jednostki wagi. Jedna mała złota moneta jest bardziej wartościowa (i wygodniejsza) niż 5 srebrnych;
- niezawodność – złoto ma większą gęstość niż inne metale, dzięki czemu trudniej je podrobić. Dodatkowo nie matowieje i nie niszczy się z upływem czasu.
Złote monety przestały być używane dopiero w połowie XX wieku, gdy cena tego metalu przekroczyła wartość nominalną monety.
Na przykład, moneta Amerykański Orzeł jest warta w metalu równowartość 1600 dolarów. Ponadto, wraz z rozwojem gospodarki rynkowej i inflacją potrzebne były duże nominały – produkcja złotych monet o nominale 100 dolarów była zbyt kosztowna.
#3. Banknoty
Banknoty były logiczną kontynuacją ewolucji pieniądza, ponieważ mogły mieć duże nominały i były łatwe do wydrukowania, ale nie miały wartości same w sobie, w przeciwieństwie do złotych monet.
Historia:
Pierwsze banknoty pojawiły się w Chinach już w VIII wieku p.n.e., a w Europie przyjęły się jako pieniądz dopiero w XVII wieku.
Pierwotnie banknoty były wekslami – czyli obietnicą zapłacenia komuś określonej ilości szlachetnego metalu po okazaniu tego dokumentu. Tak było do XVII wieku, kiedy niektóre kraje europejskie zdecydowały się na emisję banknotów narodowych – pierwszym z nich była Szwecja. Obok złotych monet istniał pieniądz papierowy.
W ciągu XVII-XVIII wieku jeszcze cztery państwa zaczęły drukować własne banknoty: Wielka Brytania, Francja, Dania i Norwegia.
Papierowy pieniądz stał się popularny wśród społeczeństwa ze względu na swoje zalety:
- mobilność – banknoty są znacznie wygodniejsze w użyciu i przechowywaniu niż monety;
- elastyczność – papierowe pieniądze można drukować w nieskończonej ilości;
- niski koszt produkcji – banknoty są bardzo tanie w porównaniu do ich wartości nominalnej. Według danych US Bureau of Printing wyprodukowanie banknotu o nominale 1$ kosztuje zaledwie 5,6 centa, a w przypadku banknotu 100 dolarów nawet 13,2 centa. Banknoty mają żywotność od 4,5 aż do 15 lat.
Jednak jak każda inna forma środka wymiany, papierowe pieniądze mają także i wady:
- nietrwałość – banknot jest o wiele łatwiej uszkodzić niż złotą monetę;
- duże prawdopodobieństwo pojawienia się podróbek;
- narażenie na inflację – oprócz cyklicznej deprecjacji waluty, niekontrolowany druk banknotów tylko zwiększa inflację.
#4. Pieniądze cyfrowe
W latach 90. gwałtowny rozwój technologii doprowadził do rewolucji w finansach. Pojawienie się internetu całkowicie zmieniło drogę ewolucji pieniądza i papierowy pieniądz został zastąpiony przez wirtualny.
Historia:
W latach 90. istniały dwie firmy, znane jako confinity.com i x.com, które rozwijały ideę wykorzystania pieniędzy w internecie. W pewnym momencie ich właściciele zdecydowali się na połączenie sił – tak powstał PayPal – dzisiejszy gigant płatności internetowych. Właścicielem x.com był Elon Musk.
PayPal na zawsze zmienił świat płatności: możliwość przesyłania środków z jednego komputera do drugiego w ciągu kilku sekund była jednym z największych przełomów w historii pieniądza.
Później system płatności online został wykorzystany przez instytucje finansowe – pojawił się tzw. pieniądz bankowy. Umożliwiają one przekazywanie kwot z jednego rachunku na drugi za pomocą zestawu prostych not przelewu. Nie dochodziło wówczas do transferu pieniędzy w klasycznym jego rozumieniu – na koncie pozostawał jedynie zapis, że należy do niego dodać określoną kwotę lub odwrotnie – zabrać.
W 2009 roku nastąpiła kolejna rewolucja w świecie płatności internetowych – tajemniczy deweloper znany pod pseudonimem Satoshi Nakamoto tworzy pierwszą kryptowalutę. To był bitcoin.
Bez pracowników, bez marketingu i bez inwestorów, bitcoin staje się największą na świecie walutą cyfrową. Dlaczego?
- Decentralizacja – w przeciwieństwie do „oficjalnych” walut, bitcoin nie ma jednego organu, który by go regulował i zarządzał.
- Anonimowość – osoby dokonujące transakcji online za pośrednictwem bitcoina pozostają anonimowe. Jest to niewyobrażalne w przypadku papierowych banknotów czy pieniędzy bankowych.
- Blockchain – istnienie systemu blockchain gwarantuje bezpieczeństwo użytkowników bitcoinów. Blockchain to sposób przechowywania zapisów, które nie mogą być jednostronnie edytowane.
Stanem na 1 lipca 2022 roku, 1 bitcoin jest wart 86 683,68 złotych. Mimo ogromnego wzrostu zainteresowania tą kryptowalutą ma ona, jak każda inna forma pieniądza elektronicznego, swoje minusy:
- brak regulacji prawnych;
- niedoskonały mechanizm zapewniający bezpieczeństwo danych osobowych;
- skomplikowany i nie zawsze skuteczny system ochrony przed kradzieżą samych pieniędzy.
Chcesz otrzymać podsumowanie artykułów?
