W Scrumie są trzy role: Product Owner, zespół deweloperski i Scrum Master. Dwie pierwsze są dość oczywiste. Product Owner odpowiada za wizję i rozwój produktu, a zespół deweloperski za realizację tej wizji, ale co robi Scrum Master? Tu zaczynają się schody. Cofnijmy się o krok i zacznijmy od wyjaśnienia, czym właściwie jest Scrum.
Czym jest Scrum?
Scrum to framework, czyli ramy postępowania, dzięki którym zespoły mogą efektywniej pracować, szukać rozwiązań problemów i zarządzać ryzykiem. Żeby zrozumieć, na czym polega Scrum, trzeba wiedzieć, jaka jest alternatywa.
Metoda kaskadowa (Waterfall)
Tradycyjna, kaskadowa metoda zarządzania zwana Waterfall zakłada, że każdy projekt dzieli się na następujące po sobie fazy. Na początku jest etap analizy, potem prac koncepcyjnych, dewelopmentu, testowania, wdrażanie i doskonalenia. Za poszczególne etapy odpowiadają odrębne zespoły. Każda faza trwa określony czas, kilka tygodni lub miesięcy, a więc cały projekt może potrwać od kilku miesięcy, do nawet dwóch-trzech lat i dopiero po jego zakończeniu zespół otrzymuje feedback od klienta lub użytkowników.
Podejście zwinne (Agile)
W podejściu Agile (czyli zwinnym), którego przykładem jest Scrum, pracę nad projektem dzieli się na krótkie odcinki czasu zwane sprintami, które trwają maksymalnie miesiąc. Dzięki sprintom zespół regularnie sprawdza, czy to, co robi, jest adekwatne i odpowiada na aktualne potrzeby, na bieżąco zbiera feedback z rynku i reaguje na problemy. Jeżeli po dwóch sprintach, widać, że coś się nie sprawdza, zespół nie będzie czekać ze zmianami do zakończenia projektu, aż klient powie, że nie o to mu chodziło, tylko wprowadzi je wcześniej.
Dlaczego potrzebujemy zwinnego zarządzania? Bo świat coraz szybciej się zmienia. W podejściu zwinnym nie tworzy się planu rozłożonego na X lat, bo jest duże prawdopodobieństwo, że już za miesiąc czy dwa warunki rynkowe i zapotrzebowanie będą inne. Dzięki tej elastyczności organizacje są w stanie szybciej reagować na zmiany i dostosowywać się do nich.
Dlaczego Scrum potrzebuje Mastera? Kim jest Scrum Master i jakie są jego obowiązki?
W Polsce wciąż pokutuje przekonanie, że Scrum Master to osoba od zarządzania Jirą, wrzucania spotkań i prowadzenia retro. Scrum Master natomiast skupia się na odpowiednim zrozumieniu i wdrożeniu Scruma w zespole i organizacji oraz na zwiększaniu efektywności pracy. Wspiera w rozwoju nie tylko zespół, ale i całą firmę. Szuka najlepszych i najbardziej efektywnych rozwiązań problemów i odpowiada za ich eliminowanie. Nie oznacza to, że musi rozwiązywać wszystkie problemy organizacji własnymi rękami, ale że wskazuje innym adekwatny sposób postępowania zgodny ze Scrumem.
Podam taki przykład. Klient potrzebuje środka transportu, żeby przemieścić się z punktu A do punktu B. Product Owner wraz z zespołem zasiadają do planowania i dochodzą do wniosku, że najlepszym z możliwych środków transportu jest Mercedes klasy C. Żeby dostarczyć taki samochód, potrzebny jest budżet i czas, więc Product Owner szacuje, że zespół będzie w stanie dostarczyć go za pół roku i na te pół roku planuje pracę.
Zadaniem Scrum Mastera jest przypomnieć zespołowi, jaka jest pierwotna potrzeba klienta: dostać się z punktu A do B. Może klient wcale nie potrzebuje limuzyny, nie interesuje go pojemność silnika i przyspieszenie, może chce tylko jednorazowo dojechać w określone miejsce i wystarczy mu hulajnoga.
Pracując nad projektem bardzo łatwo jest się zagalopować. Często zespoły wpadają w pułapkę dostarczania jak najlepszego rozwiązania i zapominają o celu. To jeden z powodów, dla których potrzebny jest Scrum Master, który będzie stale o tym celu przypominał.
Czyli Scrum Master jest częścią zespołu scrumowego, który pracuje nad produktem?
Nie do końca. Scrum Master nie jest jedynie członkiem zespołu – współpracuje nad implementacją zwinności z innymi agentami zmiany i z całą organizacją. Wyobraźmy sobie, że mamy takie małe kółko reprezentujące zespół, które mieści się w większym kole, reprezentującym, produkt, a to koło z kolei zawiera się w największym, które oznacza całą organizację.
Scrum Master jest linią, która te wszystkie warstwy przecina na wskroś. Działa wewnątrz firmy, zarówno w dół, jak i w górę. Wspiera Product Ownera i deweloperów, ale także managerów i dyrektorów pomagając im wykorzystać Scruma do rozwoju i zwiększania efektywności organizacji poprzez budowanie organizacji uczącej się na własnym doświadczeniu.
Ktoś kiedyś powiedział, że tajemnica sukcesu podejść zwinnych polega na rozmowie i rzeczywiście coś w tym jest. Jednym z głównych zadań Scrum Mastera w organizacji jest budowanie mostów, kiedy w organizacji pojawia się konflikt i tworzą się dwa obozy, „my” – IT, „oni” – biznes.
Lubię przytaczać taką historyjkę, która fajnie obrazuje tę relację. Dwie siostry kłócą się o jedną pomarańczę. Sprawiedliwym rozwiązaniem wydaje się kompromis – przetnijmy pomarańczę na pół, i obie będą zadowolone. Jednak wystarczy porozmawiać z każdą z sióstr, a okaże się, że jedna chce zjeść pomarańczę, a druga potrzebuje tylko skórki do ciasta, więc obydwie mogą dostać dokładnie to, czego potrzebują. Kompromis wcale nie jest potrzebny.
Zadaniem Scrum Mastera jest sprawić, żeby ludzie zaczęli ze sobą rozmawiać, żeby wzajemnie zrozumieli swoje potrzeby i szukali rozwiązań, które pomogą im w adekwatny sposób rozwiązać problem.
Jak to wygląda w codziennej pracy? Przychodzi Scrum Master do biura, parzy kawę i co dalej? Jak wyglądają typowe obowiązki?
Jest takie bardzo fajne akademickie powiedzenie, które mówi „to zależy”. Scrum Master działa w kilku obszarach takich jak praca z ludźmi, zarządzanie zmianą, czy rozwój procesów, dlatego w swojej codziennej pracy zakłada różne czapki. Kiedy zaczyna pracę z zespołem, jest obserwatorem. Spędza z nim dużo czasu, stara się jak najwięcej rzeczy zrozumieć. Potem zaczyna zadawać pytania.
Próbuje się dowiedzieć, dlaczego zespół pracuje tak, a nie inaczej. Następnie zakłada czapkę nauczyciela, czyli pokazuje rozwiązania, tłumaczy jak podejść do problemu zgodnie ze Scrum Guidem (dokumentem, na którym opiera się Scrum) i dlaczego właśnie tak. Praca Scrum Mastera jest bardzo różnorodna i za to ją lubię.
Do jakiego momentu zespół potrzebuje Scrum Mastera?
W idealnym świecie, kiedy zespół rozumie i stosuje wszystkie elementy Scruma – czyli sam poszukuje efektywnych rozwiązań, eksperymentuje i wyciąga wnioski, a zaufanie i szacunek są podstawą każdego działania i interakcji – Scrum Master nie jest mu już potrzebny. Jednak realia są inne. Scrum Master jest agentem zmiany, pomaga zespołom i organizacjom przejść przez proces zmiany, więc jest potrzebny wszędzie tam, gdzie się pojawiają, a zmiany są zawsze. Do zespołu dołączają nowe osoby, przychodni nowy Product Owner, pojawia się nowy produkt, albo cała firma zmienia kierunek działania.
Jak zostać Scrum Masterem?
Są trzy drogi. Pierwsza to rozwój z obszaru IT. To taka naturalna, najprostsza ścieżka kariery – od dewelopera, projektanta czy testera do Scrum Mastera. Znajomość technicznych aspektów bardzo pomaga w tej pracy. Łatwiej jest współpracować z zespołem IT znając realia, terminologię, problemy.
Druga ścieżka to całkowite przebranżowienie, przejście z zupełnie innej dziedziny. Ta droga wymaga bardzo dużej determinacji i chęci nauki.
Natomiast trzecia – to zmiana razem z organizacją, w pewnym sensie wymuszone przez organizację. Taka była moja droga. Firma, w której pracowałem od 11 lat, zdecydowała się na transformację i stworzyła zespół scrumowy. Znalazłem się w tym zespole i zacząłem się rozwijać na drodze zwinnej. Czytałem książki, słuchałem podcastów, chodziłem na spotkania społeczności zwinnej w moim mieście i to mi pokazało, że praca Scrum Mastera to jest coś dla mnie. Po roku od zmiany zostałem Agile Coachem.
Jaki powinien być dobry Scrum Master? Czy konieczne jest techniczne wykształcenie lub doświadczenie?
Ja jestem przykładem na to, że nie. Zanim zostałem Scrum Masterem byłem analitykiem kredytowym. Ważna jest jednak ciekawość, świadomość technologiczna i chęć zgłębiana tych tematów. Kiedy przychodzi do mnie deweloper i mówi, że ma problem z regresją, albo pull request nie chce mu przejść, to ja muszę wiedzieć, o czym on mówi. Muszę włączyć swoją dociekliwość, zgłębić temat i poszukać odpowiedzi. Właśnie te cechy – ciekawość i dociekliwość – są bardzo ważne w roli Scrum Mastera. W tym zawodzie trzeba lubić się uczyć nowych rzeczy, bo zawsze pojawia się coś nowego.
Scrum Master powinien mieć także dużo pokory. Musi umieć przyznać, że czegoś nie wie, zakładać, że może nie wiedzieć i nie bać się pytać. Zawsze to powtarzam, jak nie wiesz, co zrobić, to zapytaj zespołu.
W Scrum Guide jest napisane, że Scrum Master jest tzw. servant leaderem, czyli liderem służebnym. To nie oznacza, że ma wyręczać zespół, być sekretarką, czy asystentem. Chodzi o to, że kiedy Scrum Master che wprowadzić zmiany w zespole lub organizacji, to zaczyna od siebie. Reprezentuje sobą wartości scrumowe, słucha i obserwuje oraz wyciąga wnioski z popełnianych błędów – to również wymaga pokory.
Czy Scrum sprawdza się tylko w branży IT, czy można zastosować ten framework także w innych zespołach?
Można. Ja akurat pracowałem z reguły w zespołach technologicznych, natomiast na spotkaniach społeczności coraz częściej spotykam się ze Scrum Masterami pracującymi w innych dziedzinach, na przykład w marketingu, farmaceutyce, ubezpieczeniach czy finansach. Widać to też po ogłoszeniach rekrutacyjnych. Stąd wiem na przykład, że Państwowa Wytwórnia Papierów Wartościowych i LOT korzystają ze Scruma. Oczywiście nie znaczy to, że „zwinnie” czy „scrumowo” produkują banknoty czy samoloty, ale że działają w bardzo zmiennym otoczeniu i wykorzystują złożone narzędzia systemowe, procesy i aplikacje, w których sprawdza się Scrum.
Wszędzie tam, gdzie są systemy i procesy, można wdrożyć Scruma, ale nie zawsze warto. Trzeba uważać, żeby nie wprowadzać go pochopnie, bo zaczął być modny. Często spotykam się z takim podejściem firm: wszyscy mają Scruma i oszczędzają, działają bardziej efektywnie, to my też chcemy mieć. Nie tędy droga. Zawsze trzeba szukać adekwatnego rozwiązania, które pasuje do realiów zespołu czy firmy. Scrum nie zawsze jest odpowiedzią.
Jakimi narzędziami posługuje się Scrum Master?
Najważniejszym odniesieniem w pracy Scrum Mastera jest 14-stronicowy dokument o nazwie Scrum Guide. To jest krótka i lekka lektura, ale bardzo trudna do wdrożenia. Jakby tak popatrzeć z zewnątrz, w Scrumie mamy trzy role, pięć wydarzeń, trzy artefakty, pięć wartości i to wszystko. Nie brzmi to skomplikowanie. Cała filozofia polega na tym, żeby je adekwatnie zastosować w konkretnej sytuacji, a to już zdecydowanie nie jest proste.
Na kursie będę uczył narzędzi, które sprawdziły się w mojej codziennej pracy. Będę pokazywał jak je adekwatnie wykorzystywać, co działało, a co nie, bo dobrze się uczyć na własnych błędach, ale jeszcze lepiej na błędach cudzych. Uczestnicy kursu będą poznawać Scruma przez praktykę. Będą mogli doświadczyć jak się pracuje w zespole scrumowym, kiedy będziemy symulować rozwijanie produktu. Będziemy mieć także stacjonarne spotkanie, a więc okazję do wymiany doświadczeń i budowania społeczności. Na zajęciach będę przemycał także elementy myślenia systemowego, bo to jedna z kompetencji, które według mnie bardzo pomagają w pracy Scrum Mastera.
Na pewno nie będę nikogo przekonywać, że Scrum jest lekiem na całe zło i rozwiązaniem każdego problemu. Zgodnie ze Scrum Guidem, Scrum Master to osoba, która wdraża Scruma w firmie. W rzeczywistości jednak, dobry Scrum Master powinien mieć w swojej torbie narzędziowej także inne narzędzia, bo Scrum Master ma przede wszystkim usprawniać proces. Ma obserwować, rozmawiać z zespołami i sugerować adekwatne metody i narzędzia, które mogą im pomóc. Raz będzie to Scrum, raz Kanban, albo połączenie obu.
Jak wygląda w tej chwili sytuacja Scrum Mastera na rynku pracy i przyszłość branży?
Zdecydowanie warto uczyć się Scruma, warto wchodzić w tę branżę, i to nie tylko ze względu na konkurencyjne zarobki, ale także na potencjał rozwoju. W każdej dziedzinie sytuacja na rynku pracy jest w tej chwili gorsza niż była jeszcze rok temu, nawet ofert w IT jest mniej. Za to widzę, że kolejne branże zaczynają się otwierać na Scruma i poszukują Scrum Masterów. Obserwuję na przykład coraz więcej ofert pracy w firmach z branży ubezpieczeniowej i medycznej, spore jest także zapotrzebowanie na Scrum Masterów w bankowości.
Popularność zawodu Scrum Mastera stale rośnie i nie sądzę, żeby to się zmieniło. Myślę, że za parę czy paręnaście lat, ta rola będzie się nazywać inaczej, nie będzie już Scrum Mastera tylko na przykład Way of Working Coach, albo specjalista do spraw podnoszenia efektywności, czy produktywności, ale wymagane kompetencje będą takie same.
